pochodzenie i udomowienie królika królik w legendach Dalekiego Wschodu

Królik w legendach różnych kultur

W wielu kulturach świata zając i królik były czczone jako bóstwa, szczególnie rozpowszechnione było łączenie ich z księżycem.

Egipt

Prawdopodobnie najstarsze łączenie królików i zajęcy z bogami i księżycem miało miejsce w starożytnym Egipcie. Egipski hieroglif oznaczający zająca ("un" lub "wn", oznaczający też "otwierać") był również symbolem księżyca. Zającogłowe bóstwo Un znajduje się na tronie w egipskiej świątyni w Denera. To samo bóstwo pojawia się w "Księdze Umarłych".

Indie

Króliki i zające były natrwalej łączone z bóstwem i z księżycem na Dalekim Wschodzie. W indyjskiej opowieści głodny i zmęczony Indra (bóg burzy i wojny/bitew) zatrzymał się w lesie, by odpocząć. Dzikie zwierzęta przyniosły mu różne dary/pokarmy, aby okazać swój szacunek. Królik, zbyt biedny, by móc coś zaoferować, wskoczył do garnka i ofiarował samego siebie. Aby uhonorować te największą ofiarę królika Indra umieścił go na księżycu, gdzie wciąż można go zobaczyć.
Ta historia była pózniej zaadoptowana przez buddystów i można ją znalezć w folklorze Birmy i innych krajów południowo - wschodniej Azji. W wersji buddyjskiej zając mieszkał w pięknym ogrodzie w lesie. Pewnego dnia Budda zjawił się w ogrodzie pod postacią starego mężczyzny żalącego się, że się zgubił, jest głodny i spragniony. Zwierzęta zamieszkujące ogród wyszły mu naprzeciw z darami (ofiarami z innych zwierząt). Ale królik, który żywił się tylko trawą i ziołami, nie miał nic do ofiarowania poza sobą samym. Po zdjęciu z futerka wszystkich żywych stworzeń, gdyż nie chciał zrobić im krzywdy, sam wskoczył do garnka. Budda był głęboko wzruszony taką całkowitą ofiarą. Przybrał swoją prawdziwą postać i pochwalił zająca, i nakazał, ze będzie on umieszczony na księżycu jako jaśniejący przykład dla ludzi wszystkich czasów.

Chiny

Chińczycy mają inne wyjaśnienie obecności królika na kśieżycu. Pewnego razu dawno temu, na dworze Pięknego Cesarza, w siedzibie nieśmiertelnych, żyła piękna dziwczyna o imieniu Chang-E. Pewnego dnia Chang-E przez nieuwagę zbiła w pałacu cenny porcelanowy dzban i została zesłana na ziemię za swoją niezdarność. Wielki myśliwy Hou Yi natrafił na zesłaną na ziemię Chang-E i zakochał się w niej, ale był zbyt biedny, by móc ją poslibić. Niedługo po tym, jak Hou Yi napotkał Chang-E dziewięć słońc pojawiło sie na niebie grożąc zniszczeniem ziemi z powodu gorąca. Hou Yi, który był wytrawnym łucznikiem, zestrzelił osiem słońc, zostawiając tylko jedno. Hou Yi został królem i mógł poslubić Chang-E. Jako dodatkową nagrodę za uratowanie ziemi Królowa Nieba dała Hou Yi eliksir nieśmietelności. Hou Yi, skromny i szanowany człowiek, odłożył go do czasu, aż będzie stary i dość mądry, aby go wypić. Pewnego poranka Chang-E, wędrując po pałacu męża, zauważyła dziwną jasność promieniującą z naczynia. Zobaczywszy, że jest napełnione eliksirem, wypiła go do dna. Natychmiast wyfruneła przez okno prosto do nieba. Hou Yi widział swą żonę ulatującą do góry i próbował ją zestrzelić, ale nie trafił. Chang-E unosiła się wyżej i wyżej, aż dosięgnęła księżyca, który był pokryty kamieniami i drzewami cassia /drzewa lub krzewy cynamonowe/. Znajdując się już na księżycu odkaszlnęła z zimna porcję eliksiru, króra zamieniała się w najbielszego, pięknego królika. Królik stał na tylnych łapach i zaczął tłuc cynamon z drzwa w mozdziezu, aby zrobić eliksir niesmiertelności. Isnieją również inne wersje tej legendy, bez królika.

W innej legendzie o Chang-E /zwana Chang-Er/ Hou Yi jest tyranem, a eliksir ukradł, zaś to Chang-Er wypijając eliksir ratuje ludzi przed wieczną tyranią swojego męża. W tej wersji królik należy do zupełnie innej legendy - tej o ofierze z własnego ciała.

W śmiesznej sytuacji się znalazłam, tlumacząc te legendy - w angielskich wersjach funkcjonuje bowiem na określenie Cesarza i Królika słowo "jade" czyli "jadeitowy". Jest to dosłowne tłumaczenie z chińskiego. W angielskim zagubiło się (sprawdzałam, wypytywałam) jednak metaforyczne znaczenie takiego określenia chińskiego, którym określa się rzeczy, osoby piękne, cenne. Dopiero moje dokładne wypytywanie znajomego Chińczyka pozwoliło mi ustalić, że wbrew temu, co sie sądzi, nie chodzi tu o zielony kamień szlachetny. Obrazek na górze oznacza "Pięknego Królika" - "Jade Rabbit".

Ilustratracja z "Qinding gujin tushu jicheng", 1726 r. British Library, Oriental and India Office Collections, 15023.b.1 Copyright 1999, The British Library Board Ilustratracja pokazuje dwa króliki, pochodzi z księgi "Qinding gujin tushu jicheng", oryginalnie napisanej przez cesarza Kangxi, pod kierownictwem uczonego Chen Menglei (ur. 1651), opublikowana za cesarza Yongzheng w 1726. Księga była rodzajem ilustrowanej encyklopedii.

Święto Księżyca

Każdej jesieni w Chinach jest obchodzone Swięto Księżyca, aby uczcić historie Chang-E. Piękny Królik (albo zając w zależności od tłumaczenia), który dzieli księżyc z Chang-E, jest uważany za symbol długowieczności, szczęścia i zadowolenia. W Wietnamie uroczystość ta jest celebrowana jako Święto Środka Jesieni (Festival of Mid-Autumn) i okrągłe, białe ciastka dekoruje się motywami Pięknego Królika, trójnogiej ropuchy /to z innej wersji legendy, w tórej Chang-e zamieniona jest w ropuchę/ i drzewa cynamonowego. Królika na księżycu dopatrują się też w Japonii, z tym, że zamiast przygotowywać Eliksir Nieśmiertelności, królik ma sprzątać księżyc końskim ogonem i tłuc ryż na mochi lub na ciastka z ryżowej mąki. "Mochi" znaczy też "księżyc w pełni" po japońsku.

Na górze - chiński poemat, napisany przez cesarza Song Huizong [Sung Hui-tsung] z dynastii Sung (1080-1135). Znaczek w trzecim rządku, czwartej kolumnie oznacza królika. Jest to poemat o Święcie Środka Jesieni.

Na podstawie: The Rabbit on The Moon, by Lucile Moore, Rabbits USA, 2002-2003, strony www.chinapage.com, a także od znajomych Chińczyków.

Wkrótce będzie można poczytać o królikach w innych kulturach.

data powstania tej strony na Uszatej: 30.04.2002